بررسی فقهی و حقوقی تعدد زوجات

مقدمه زوجیت به معنای به هم پیوستن جنس نر و ماده، اختصاص به افراد بشر ندارد. بلکه در تمام هستی این اصل زوجیت حاکم است.( الذاریات: 75/ 49 )« وَمِن کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنَا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » «و از هر چیزی دو گونه آفریدیم (نر و ماده)شاید که شما عبرت گیرید » .اصل پیوستگی زن و مرد در طول تاریخ اشکال گوناگونی به خود دیده است. نوعی از این ازدواج تعدد زوجات است، که در آن داشتن بیش از یک زن را بر مرد مجاز می داند. این نوع ازدواج پس از ظهور اسلام با قیود و شروطی پذیرفته شده است. و تاکنون به دلیل اهمیت جایگاه خانواده در نظام بشری مورد بحث و بررسی فراوان از جهات مختلف قرار گرفته است. پیرامون این ازدواج مسائل گوناگونی مطرح شده است. برخی به طرح شبهاتی در اصل تشریع این نوع ازدواج پرداخته، و برخی در صدد پاسخ گویی به این شبهات و بیان دلایلی مبنی بر اثبات آن برآمده اند. در میان کسانی که پذیرای اصل چند همسری در اسلام هستند، اختلاف نظراتی درباره محدودیت این نوع نکاح از نظر کمیت وتعداد زنان یک مرد مشاهده می شود. بعضا نیز ازدواج موقت و دائم را در این محدودیت عدد دخیل دانسته و کسانی قائل به عدم دخالت نوع ازدواج مشروع در حصر عدد شده اند. یعنی بین ازدواج موقت و دائم تفاوت قائل شده اند. اختلافاتی در زمینه حلال یا حرام بودن شرط عدم ازدواج مجدد در ضمن عقد وجود دارد که هرگروه به گونه ای سعی در اثبات نظریه خود دارند. سخنان و شبهات بسیاری پیرامون تعدد زوجات پیامبر مطرح گردیده است برخی از آن به عنوان حربه ای جهت خدشه دار کردن شخصیت پیامبر اکرم و در نهایت دین اسلام استفاده کرده ا ند و هستند کسانی که مبادرت به یافتن و بیان حکمت ازدواج های پیامبر که بیشتر از تعداد ازدواج های مجاز در دین اسلام است ،کرده اند. تحقیق حاضر به منظور بررسی حکم فقهی و حقوقی تعدد زوجات و مطلق یا مقید بودن حکم آن بیان نظرات موافق و مخالف در زمینه سوالات و شبهات فراوانی که در این رابطه مطرح شده، تدوین گردیده و در پنج فصل ارائه می گردد. فصل نخست: متضمن کلیات است که شامل تعاریف مربوط به تعدد زوجات و سخن در باب نکاح به صورت عام و تعدد زوجات به صورت خاص با ذکر پیشینه تعدد زوجات از ابتدای تاریخ بشریت تا کنون می باشد. در فصل دوم: به بیان حکم فقهی تعدد زوجات در اسلام پرداخته شده، و ادله اثبات آن به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین شروط تعدد زوجات با ذکر و توضیح قیود مورد بررسی قرار گرفته و این فصل با سخن درباب تعدد زوجات پیامبر خاتمه یافته است. در فصل سوم به بیان نظرات موافق و مخالف با جواز قرار دادن شرط ضمن عقد از طرف زوجه مبنی بر عدم ازدواج مجدد مرد، و نتیجه گیری در این بحث پرداخته شده است. در فصل چهارم به بیان ضرورت های اجتماعی تعدد زوجات که بعضا از آن به عنوان حکمت تشریع تعدد زوجات یاد کرده اند، سخن به میان آمده و نظرات موافق و مخالف بیان گردیده است. در فصل پنجم به بیان دیدگاه حقوق موضوعه در زمینه تعدد زوجات،بند دوازده نکاح نامه رسمی،احراز عدالت از سوی دادگاه، و دخالت قانونگذار در مساله تجدید فراش و دیدگاه کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان در زمینه چند همسری پرداخته است. و همچنین ارائه راهکارها و پیشنهاداتی جهت تصحیح و تسهیل قوانین موجود . در پایان باید خاطرنشان کرد که به علت کثرت سوالات و مسائلی که پیرامون این موضوع مطرح می شود در این پژوهش سعی شده است که مطالب به صورت جامع و مختصر بیان گردد. لذا برای تبیین بهتر پژوهش ابتدا به رئوس مطالب آن اشاره میشود که از این قرار است. 1- مساله پژوهش : حکم فقهی حقوقی تعدد زوجات چیست؟ با ظهور اسلام قانون تعدد زوجات در چارچوب خاصی مورد تایید قرار گرفت، و حدود و قیودی برای آن مقرر کرده است. ازدواج هایی که خارج از این حدود و قیود صورت می گیرد،مشکلات مهمی رابرای فرد و جامعه ایجاد کرده است و باعث مطرح شدن ابهامات و شبهات عدیده ای در اذهان عمومی گشته است. برخی این قانون را غیرمنطقی و ناسازگار با حقوق زن دانسته اند، و برخی به حمایت آن این نوع ازدواج را راهکار حل بعضی معضلات مربوط به ازدواج می دانند. در این کنش و واکنش، تعارضاتی که منجر به افراط و تفریط شده ،مشاهده می گردد . تا آنجا که گاه حقیقت این نوع ازدواج بطور صحیح برای همه افراد مشخص نیست و در نتیجه قوانین اسلامی را راهگشا و پویا نمی دانند لذا این پرسش مطرح می گردد که آیا این گونه ازدواج تاسیس دین اسلام بوده؟ آیا جواز آن به شرط شیء است یا لابه شرط شیء؟ در صورت عمل نکردن به شرط ازدواج چه حکمی پیدا می کند؟ و آیا برای زوجه ای که پذیرای تجدید قراش همسرش نیست، چاره ای اندیشیده شده است؟ یا او ناچار به پذیرش این سبک زندگی از سوی همسرش می باشد ؟ این پژوهش در پی شفاف کردن حکم و شرایط تعدد زوجات و پاسخ گویی به بسیاری از سوالات مطرح شده در این زمینه برآمده است. 2-پرسش های پژوهش 1- ادله اثبات مشروعیت تعدد زوجات چیست؟ 2- شروط اساسی جواز تعدد زوجات از منظر قوانین اسلامی چیست؟ 3- مقصود از رعایت عدالت به عنوان شرط جواز حکم یاد شده چیست؟ 4- شرط عدم ازدواج مجدد مرد از سوی زوجه چه حکمی دارد؟ 5- میزان هماهنگی شرایط قانونی جواز اقدام به ازدواج مجدد مردان با قوانین اسلامی چگونه است؟ 3- فرضیات پژوهش 1- مهم ترین دلیل جواز این حکم آیه سوم سوره نسا است، و همچنین روایات فراوانی که از معصومین علیهم السلام نقل شده است. 2- رعایت عدالت بین همسران و عدم تجاوز از تعداد مجاز ، از شروط اساسی جواز تعدد زوجات از دیدگاه قرآن و سنت است. 3- مقصود از عدالت با توجه به روایات که برترن مفسران قرآن هستند عدالت در قسم و نفقه است ؟و شامل عدالت در میل باطنی نمی شود. 4- باتوجه به اثبات مفهوم داشتن شرط و عدم ورود اشکال به شرط مذکور درج این شرط در ضمن عقد خالی از اشکال است. 5 در قوانین کنونی مانند قانون حمایت خانواده برای جواز تعدد زوجات شرایطی در نظر گرفته شده است که مطابق قوانین و موازین اسلامی می باشد مانند عدم تمکین زن از شوهر و ترک زندگی توسط زن. 4- اهداف پژوهش و ضرورت آن: الف : اهداف بیان این مطلب که تعدد زوجات تاسیس اسلام نبوده، و روشن ساختن حکم تعدد زوجات برای کسانی که بدون آگاهی از حکم و شرایط واقعی تعدد زوجات این عمل را کاملا شرعی و قانونی می پندارند، و مشخص کردن حقوق و حدود هریک از زن ومرد دراین مساله، و بیان برخی پیامدهای اجتماعی،فرهنگی و خانوادگی این قانون. ب: ضرورت ها بدین ترتیب با توجه به عدم اطلاع کافی و درست از قانون چند همسری توسط مردان و بی اطلاعی زنان از ماهیت این حکم، و حقوق مقررشده برای خویش، رفع سوء استفاده ها و معضلاتی که هم اکنون در جامعه به چشم میخورد، ضرورت چنین پژوهش و اطلاع رسانی درست به افراد جامعه احساس می شود. کما اینکه مشاهده می شود مردانی که تحت تربیت صحیح مذهبی و اخلاقی قرار گرفته ، به یک همسر اکتفا می کنند. 5-پیشینه پژوهش: پایان نامه ها: 1-سروش، نرگس، تعدد زوجات در اسلام و ادیان دیگر،استاد راهنما: آیت الله موسوی بجنوردی، کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران ،1385. در این پایان نامه به بررسی تاریخی تعدد زوجات در ادیان مسیحیت و یهودیت پرداخته شده است، و سپس بطور اختصار، مساله تعدد زوجات در اسلام از نظر تاریخی بررسی شده، و با بحث مختصری راجع به شرط عدالت،تعدد زوجات را به علت عدم توانایی مرد بر اجرای عدالت تعلیق بر محال دانسته است. 2-رجبی،زهرا،تعدد زوجات در اسلام و مقارنه آن با یهودیت و مسیحیت، استاد راهنما: آیت الله موسوی بجنوردی،کارشناسی ارشد ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال،1384 این پایان نامه بیشتر جنبه تاریخی بحث را از ابتدا تا اسلام مطرح کرده است . و تحت نظرآیت الله بجنوردی که خود ایشان معتقد به عدم جواز تعدد زوجات مبنی بر عدم امکان اجرای عدالت هستند، گرایش به پذیرش عدم جواز تعدد زوجات داشته و دلیل مستند و قابل قبولی از آیات و روایات، که منبع اصلی برای بیان جواز یا عدم جواز حکم فقهی هستند به دست نداده است. مقالات: 1-رمضان نرگسی،رضا، بازتاب چند همسری در جامعه،کتاب زنان،سال هفتم،بهار 84،شماره 27 در این مقاله نگارنده با نگاهی گذرا به وضعیت چند همسری در برخی جوامع، به ذکر علل اجتماعی چند همسری در خانواده ها و اثرات تجدید فراش برخانواده را مورد بررسی قرار داده، و سعی در ارائه راهکارها و پیشنهاداتی برای کاهش اثرات این مساله در جامعه کرده است. اما در مورد حکم فقهی و حقوقی تعددزوجات سخنی به میان می آورده است. 2-موسوی بجنوردی ،محمد ،تعدد زوجات، چ1،انتشارات پژوهشکده امام خمینی، تهران ، 1382. ایشان با ذکر آیه سه سوره نسا و مقایسه آن با آیه صدو بیست و نه این سوره به بررسی شرط عدالت در تعدد زوجات پرداخته و حکم این مساله را به دلیل عدم اطمینان مرد و رعایت عدالت تعلیق بر محال کرده است. 6-نهادها یا موسساتی که میتوانند از یافته های این پژوهش بهره بگیرند: مراکز تحقیقات زنان از جمله پژوهشکده های زنان ، مراکز مطالعات زنان و خانواده ، شورای فرهنگی و اجتماعی زنان و نهادهایی که به گونه ای در تصویب قوانین خصوصا قوانین مربوط به زنان نقش دارند . 7- روش تجزیه و تحلیل داده ها : روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها